Nhật ký trong tù (nguyên văn chữ hán: Ngục trung nhật ký) là một tác phẩm văn học gồm 133 bài thơ bằng chữ Hán của Hồ Chí Minh viết từ ngày 29 tháng 8 năm 1942 đến ngày 10 tháng 9 năm 1943. Tập thơ chỉ là một quyển sổ tay nhỏ, bìa xanh đã bạc màu, có ghi bốn chữ "Ngục trung nhật ký" (tức Nhật ký trong tù) kèm theo bốn câu thơ và một hình vẽ hai nắm tay bị xích; bên trong là những bài thơ chữ Hán và một số ghi chép. Từ năm 1960, tác phẩm này được dịch ra tiếng Việt, được nhiều người đánh giá là một thể hiện khác của con người Hồ Chí Minh qua cách nhìn là một nhà thơ. Đến nay đã được xuất bản nhiều lần, dưới nhiều hình thức khác nhau, được dịch và giới thiệu ở nhiều nước trên thế giới, nhiều lần được thể hiện bằng thư pháp tiếng Việt, tiếng Hán, tiếng Triều Tiên, tiếng Nhật... Ngày 1 tháng 10 năm 2012, Thủ tướng Chính phủ cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ra quyết định công nhận bảo vật quốc gia cho tác phẩm "Ngục trung Nhật ký".
Tập thơ "Nhật ký trong tù" đã được một số nhà phê
bình đánh giá. Theo BBC,
không chỉ các tác giả Việt Nam và phương Tây mà ngay chính các nhân vật của Trung Quốc -
quê hương của thơ chữ Hán -
như Quách Mạt Nhược, Viên Ưng, Hoàng Tranh đều ca
ngợi tập thơ này.
Xuân Diệu có viết: "Thơ Nhật ký
trong tù theo ý tôi, rất dễ và rất khó. Dễ là dễ hiểu, giản dị, gần gũi với mọi
người, các bài có cơ sở đầu tiên ở thực tế dễ thông cảm. Nhưng nếu chưa nâng
tâm trí mình lên đúng mức thì chưa thấy hết các tinh tuý ở bên trong thơ, cho
nên nói là rất khó... Người xưa nói: "Đối diện đàm tâm" nghĩa là mặt
nhìn mặt miệng không nói mà hai tâm hồn trò chuyện, như vậy là tinh vi lắm, là
cái thứ im lặng rất cao đàm tâm được với nhau... Cái hay vô song của tập thơ là
chất người cộng sản Hồ Chí Minh, được đào tạo trong lò hun đúc của Lê nin mà vẫn mang cái tinh anh của Nguyễn Trãi, Văn Thiên Tường..."
Một số bài thơ trích từ "Nhật kí trong tù":
- Nhất thứ kê đề dạ vị lan (Gà gáy một lần đêm chửa tan)
- Quầng tinh ủng nguyệt thướng thu sang (Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn)
- Chinh nhân dĩ tại chinh đồ thượng (Người đi cất bước trên đường thẳm)